Categorie: Gezondheid

Volkskrant, Anneke Stoffelen, 23 okt 2019

Bij het uitvoeren van klimaatplannen moet meer rekening worden gehouden met de effecten van die maatregelen op de volksgezondheid, betogen de gemeentelijke gezondheidsdiensten (ggd’s) in een brief aan minister Wiebes van Klimaat.

Het in juni bereikte Klimaatakkoord, waaraan zowel de overheid als vele bedrijven en maatschappelijke organisaties zich hebben gecommitteerd, telt 232 pagina’s. Het woord gezondheid valt daarin slechts twee keer.

Dat moet anders, vinden de ggd’s. Zij bevelen aan bij alle veranderingen ook het effect op de gezondheid mee te wegen. ‘Veel maatregelen die goed zijn voor ons klimaat, dragen ook bij aan de gezondheid’, schrijven de ggd’s. ‘Zo zullen de meeste maatregelen op het gebied van mobiliteit die bijdragen aan minder CO₂-uitstoot, ook gunstige gevolgen hebben voor de gezondheid. Bij woningverbetering kunnen de klimaatmaatregelen aangegrepen worden om ook meteen te werken aan een gezonder binnenmilieu.’

Aan de andere kant zijn er ook negatieve gezondheidsgevolgen te verwachten van bijvoorbeeld biomassacentrales, windmolens en warmtepompen, waarschuwen de ggd’s. Hoe groot zijn die effecten?

Geluidsoverlast

Aan de ene kant kunnen de klimaatplannen leiden tot minder geluidsoverlast – als we meer elektrisch gaan rijden en de maximumsnelheid op snelwegen wordt verlaagd. Tegelijkertijd zullen er nieuwe bronnen van geluidsoverlast ontstaan, zoals windmolenparken en warmtepompen. Wat is het gezondheidsgevolg daarvan?

‘Die effecten merk je pas op de lange termijn’, zegt Tjeerd Andringa, onderzoeker auditieve cognitie aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Ergernis over geluid leidt tot verhoogde adrenaline en stress. Hoe meer stress we ervaren, hoe slechter ons immuunsysteem functioneert waardoor je vatbaarder bent voor ziektes. Dat leidt vervolgens tot vervroegd overlijden.’

Doordat de gevolgen niet op korte termijn waarneembaar zijn, heeft de aanpak van geluidsoverlast nog te weinig urgentie, stelt Andringa. ‘Je valt niet dood neer na het horen van een geluid. Dat is in die zin jammer, want dan zou er beter tegen worden opgetreden.’

Hoe ernstig is de geluidsoverlast van brommende warmtepompen? De Nederlandse Stichting Geluidshinder zegt jaarlijks enkele tientallen klachten te krijgen. ‘Het is deels een probleem dat in de toekomst wel wordt opgelost, doordat die apparaten steeds stiller worden’, zegt Andringa. Bovendien wordt volgend jaar het nieuwe Bouwbesluit van kracht, waarin is opgenomen dat het deel van de warmtepomp dat buitenshuis hangt, niet meer dan 40 decibel geluid mag produceren voor de buren.

Over de context van het geluid hoeveel overlast en gezondheidsklachten we ervaren, zegt Andringa. ‘Een relatief stille warmtepomp kan in een stille omgeving nog steeds overlast opleveren, terwijl die op een andere plek misschien niet boven het andere omgevingsgeluid uitkomt. Het maakt bovendien heel wat uit of het gebrom afkomstig is van de warmtepomp van die leuke buurman die vantevoren met jou heeft overlegd waar hij het apparaat ophangt, dan wanneer het een vervelend iemand is die altijd zijn eigen gang gaat.’

In de hersenen werkt het volgens Andringa zo dat een geluid waaraan we een negatieve emotie koppelen ‘met voorrang’ wordt aangeboden in het brein, waardoor het steeds moeilijker te negeren valt.

In het voorbeeld van geluidsoverlast door windmolens werkt het net zo. Andringa: ‘Ben je mede-eigenaar van een windmolen, dan denk je waarschijnlijk bij ieder zwiepgeluid: 10 eurocent, 10 eurocent. Terwijl ik waarschijnlijk veel sneller geluidsoverlast ervaar wanneer die windmolen staat op het terrein van die klootzak van een buurman tegen wie ik een rechtszaak heb lopen.’

Fijnstof

Het verstoken van biomassa om energie op te wekken, levert verhoogde concentratie van fijnstof op – het is nu eenmaal een verbrandingsproces. Hoezeer de fijnstof toeneemt, hangt af van de wijze waarop die centrales worden ingericht. ‘Voor grote centrales zijn er al strenge eisen aan bijvoorbeeld het rookfilter en de nabehandeling van de uitstoot, zodat er minder fijnstof wordt verspreid’, zegt Guus Velders, onderzoeker luchtkwaliteit en klimaatverandering bij het RIVM. ‘Bovendien kun je door hoge schoorstenen zorgen dat de fijnstof als een deken over een groter gebied wordt verdeeld, waardoor de lokale concentratie fijnstof relatief meevalt. Bij kleinere dichter op woonwijken staande centrales is dat veel moeilijker te reguleren. Laat staan als het gaat om een houtkachel bij mensen thuis.’

Omdat nog weinig duidelijk is over hoe biomassa precies zal worden ingezet en welke voorwaarden eraan worden gesteld, is het onmogelijk om uitspraken te doen over de concrete gevolgen ervan voor de luchtkwaliteit, zegt Velders. In het algemeen kan een verhoogde concentratie fijnstof – nu vooral veroorzaakt door verkeer – leiden tot luchtwegklachten en een hogere ziektelast bij patiënten met astma en bronchitis. Ook bevordert fijnstof hart- en vaatziekten. ‘In de literatuur wordt ook wel effect gezien op de ontwikkeling van kinderen’, zegt Velders.

Velders vindt het een goede zaak dat de ggd nu aandacht vraagt voor het gezondheidsaspect van klimaatbeleid. ‘De focus lag tot nog toe vooral op de te bereiken CO₂-reductie, en dat is ook wel logisch. Terwijl elke verandering ook onbedoelde bijeffecten kan hebben, voor de gezondheid en ook wat betreft veiligheid. Het is goed om die mee te wegen in de besluitvorming.’

Bart van den Heuvel (41) uit Utrecht woont tegenover een biowarmtecentrale

‘We hebben destijds geprotesteerd, maar de biowarmtecentrale is er begin dit jaar toch gekomen. De gemeente heeft te weinig gedaan om écht duurzame alternatieven te vinden. Nu zitten we met zo’n vieze centrale. Behalve de centrale ligt de wijk ook naast de A2, waar weer fijnstof vandaan komt. Het ligt er net aan hoe de wind staat. De centrale ligt een paar honderd meter verderop en de schoorsteen is hoog: je hebt meer overlast van een buurman met een houtkachel. Directe overlast ervaren we dus niet, maar het uitzicht is niet fraai. Bovendien, wanneer je naar de milieurapporten kijkt, stoot zo’n centrale wel van alles uit wat niet goed is voor mensen. Stikstofoxides bijvoorbeeld. Nu merk ik er niet zoveel van, maar over tien jaar misschien wel.’ (Arnout le Clercq)

Edwin van Stam (54) uit Anna Paulowna woont naast een windmolen

‘Sinds 2011 staat er een windturbine vlak bij mijn huis. De windmolen staat op 240 meter, dat kon destijds nog. Tegenwoordig mag het niet dichterbij dan 600 meter. Ik heb klachten ingediend bij de gemeente, de provincie en de ggd in Hoorn. Ik zit midden in de polder, er zijn weinig andere geluiden. Je hoort dus de hele tijd dat monotone ‘woesj… woesj… woesj’. Je leefgenot wordt afgepakt. Je hoort het als je thuiskomt, als je buiten wilt zitten moet je plekjes achter de schuur zoeken om er geen last van te hebben. Het is slecht voor je gezondheid. Noemen we dat duurzaam? Je voelt je machteloos. En er gaat geen windturbine weg.’ (Arnout le Clercq)

Frans Michielsen (70) uit Ammerzoden heeft last van de warmtepomp van zijn buren

‘Vierentwintig uur per dag is er geluid en getril in mijn woning door een warmtepomp op vijf meter van het raam. Ik word er ’s nachts wakker van, dus ik moet slapen met het raam dicht. En er zijn gezondheidsrisico’s: dat geluid dringt het lichaam binnen, zeggen deskundigen. Mijn vrouw hoort zelfs niets meer aan één kant. We wonen hier al 28 jaar, en onze buren twintig. Ik heb altijd goed contact met hen gehad, tot zij drie jaar geleden die pomp plaatsten. Zelfs via de bemiddelaar van de gemeente krijgen we geen gehoor. Nu is het wachten tot het weer koud wordt: als de pomp weer continu aan staat, komt de gemeente een geluidsmeting doen. En dan maar hopen dat er wel maatregelen worden genomen.’ (Jan Tourkov)